Achtkarspelen
De grietenij Achtkarspelen nam lang een aparte plaats in Friesland in. De grietenij Achtkarspelen werd in 1851 een gemeente na de invoering van de gemeentewet van Thorbecke in Nederland.
Ameland
(1)
Op Ameland wordt geen Fries, maar Amelands gesproken, een mengdialect dat verwant is aan het Stadsfries. In tegenstelling tot alle andere waddendialecten is het Amelands nog zeer vitaal. De bewoners worden Amelanders genoemd.
Het Bildt
Tot de Tweede Wereldoorlog was de fruitteelt in Sint Jacobiparochie voor eigen gebruik en was handel, maar bijzaak. Dit veranderde na de oorlog, toen enkele professionele fruitbedrijven werden opgezet.
Dantumadiel
Dantumadeel wordt voor het eerst genoemd in een oorkonde uit 1242. In die tijd was Dantumadeel, of Donthmadeil, zoals het toen bekendstond, een deel van het district Winninghe, het noordelijke gedeelte van Oostergo.
De Fryske Marren
De naam verwijst naar de Friese meren. De gemeente droeg vanaf de instelling op 1 januari 2014 officieel de naam De Friese Meren. De gemeenteraad heeft echter altijd de bevoegdheid om de naam van de gemeente te wijzigen.
Dongeradeel
De huidige gemeente Dongeradeel is na een gemeentelijke herindeling in 1984 ontstaan door het samenvoegen van de gemeenten Dokkum, Westdongeradeel en Oostdongeradeel.
Ferwerderadiel
De gemeente Ferwerderadeel telt twaalf officiële kernen (dorpen). De hoofdplaats is Ferwerd. De dorpen in de gemeente hebben sinds 1999 alleen de Friestalige plaatsnaamaanduidingen als de officiële namen.
Franekeradeel
Op 10 oktober 2013 heeft de gemeenteraad unaniem besloten tot een herindeling per 1 januari 2018. De gemeente gaat dan op in de nieuw te vormen gemeente in het noordwesten van Fryslân, die Waadhoeke gaat heten met als hoofdkern Franeker.
Harlingen
Het Fries wordt wel op de Harlinger scholen onderwezen, maar weinig gesproken. Het is dan ook niet verbazend dat het met het Fries in Harlingen slecht is gesteld. Het Harlingers wordt meer gesproken.
Heerenveen
Per 1 januari 2014 werd de gemeente uitgebreid met de dorpen Nieuwebrug en Haskerdijken van de gemeente Skarsterlân en het zuidelijk deel van de op te heffen gemeente Boarnsterhim.
Kollumerland en Nieuwkruisland
Het grondgebied van de gemeente Kollumerland en Nieuwkruisland is 11.635 ha. groot, waarvan 620 ha. water. Het bestaat uit een gevarieerd landschap waar de grens tussen klei- en zandgronden vrijwel dwars doorheen loopt.
Leeuwarden
De gemeente Leeuwarden telt met ingang van 1 januari 2014 19 officiële kernen, waarvan de stad Leeuwarden verreweg de grootste is. Op die datum 2014 werd Leeuwarden uitgebreid met het grootste deel van de gemeente Boarnsterhim.
Leeuwarderadeel
Leeuwarderadeel is een agrarische en forensengemeente. In de gemeente staat de oudste voormalige stins van Friesland, Dekemastate. Het oudste Leeuwarderadeel bestond uit drie delen, de zogenaamde trimdelen.
Littenseradiel
De gemeente is na de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1984 gevormd door de fusie van de voormalige gemeenten Baarderadeel en Hennaarderadeel. Per 26 januari 1985 is de officiële naam gewijzigd in het Friestalige Littenseradiel.
Menameradiel
De gemeente Menaldumadeel telt dertien officiële dorpen en twee buurtschappen. Het gemeentehuis staat in Menaldum. Sinds 1 januari 2010 zijn de Friese namen de officiële. De gemeentenaam is per 1 januari 2011 gewijzigd in Menameradiel.
Ooststellingwerf
Ooststellingwerf maakt samen met Weststellingwerf deel uit van de Stellingwerven. Hoewel de gemeente in Friesland ligt, wordt er veelal Nederlands en minder Fries gesproken.
Opsterland
De gemeente Opsterland telt zestien officiële kernen (dorpen). De hoofdplaats is Beetsterzwaag. De dorpen kennen twee namen, een Nederlandse en een Friese, waarvan de Nederlandse varianten de officiële namen zijn.
Schiermonnikoog
De gemeente leeft voornamelijk van toerisme. Het eiland wordt geprezen om zijn rust, die onder andere in stand wordt gehouden doordat bezoekers hun auto op de vaste wal moeten achterlaten.
Smallingerland
De gemeente Smallingerland ontleent haar naam aan Smalle Ee, een meer in het midden van de gemeente. De gemeente wordt als het ware in tweeën gedeeld door meren die de uitloper zijn van de rivier De Drait.
Súdwest-Fryslân
De gemeente is per 1 januari 2011 ontstaan door fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wonseradeel (Wûnseradiel) en Wymbritseradeel (Wymbritseradiel).
Terschelling
Net als bij de meeste andere Waddeneilanden is het toerisme een belangrijke bron van inkomsten. In het hoogseizoen herbergt het eiland meer dan driemaal zoveel mensen als in de winter.
Tytsjerksteradiel
De gemeente is gelegen op het Friese platteland, ten oosten van de provinciehoofdstad Leeuwarden. Sinds 1989 is de Friese naam van de gemeente de officiële; daarvoor was het Nederlandse Tietjerksteradeel de officiële naam.
Vlieland
Toerisme is de voornaamste bron van inkomsten op Vlieland. Vlieland kent een vijftiental hotels en enkele honderden vakantiehuizen en appartementen. Er zijn twee kampeerterreinen op het eiland, genaamd Stortemelk en Lange Paal.
Weststellingwerf
De landbouw omvat akkerbouw en veehouderij. De industrie, voornamelijk gevestigd in Wolvega en Noordwolde, produceert onder andere meubelen, zuivelproducten, bouwmaterialen en elektrotechnische artikelen.